ေလလြင့္ေနတဲ့လူ: စိတ္ခံစားမွုမ်ား အေၾကာင္းတေစ့တေစာင္း

ဤBlog သည့္ ကြ်ႏ္ုပ္ ႏွစ္သက္မိေသာ စာအုပ္စာေပ ႏွင့္ အေတြးအျမင္ မ်ားကို သိမ္းဆည္းထားသည့္ အေထြေထြအြန္လိုင္းမွတ္စုစာအုပ္တစ္အုပ္မွ်သာျဖစ္ပါသည္..ေရာက္ရွိလာေသာ သူငယ္ခ်င္းမ်ား မဂၤလာရွိေသာ ေန့ေလးျဖစ္ပါေစ..

Saturday, November 7, 2015

စိတ္ခံစားမွုမ်ား အေၾကာင္းတေစ့တေစာင္း

စိတ္ခံစားမွုမ်ား အေၾကာင္းတေစ့တေစာင္း.... ေဖာ္ျပခ်က္ မ်ား ျဖစ္ပါသည္၊ ေအာက္မွာဆက္လက္ဖတ္ရွုပါ။

ဗုဒၶရဲ့ အဘိဓမၼာမွာ စိတ္ကို ေဝဖန္ ဆန္းစစ္တဲ႔ခါ .. ေဘဒႀကီး (၆) ခုနဲ႔ ေဝဖန္ပိုင္းျခားတယ္လို႔ ဆိုတယ္ ။

၁။ဘူမိေဘဒ (ဘံု အားျဖင့္ စိတ္တို ့ကို ေဝဖန္ျခင္း)
၂။ဇာတိေဘဒ(ဇာတိစိတ္အားျဖင္႔ ေဝဖန္ျခင္း)
၃။စ်ာန ေဘဒ(စ်ာန္ အားျဖင္႔ စိတ္တို ့ကို ေဝဖန္ျခင္း)
၄။သမၸေယာဂ ေဘဒ(ယွဥ္ဘက္စိတ္ ျဖစ္မျဖစ္ အားျဖင္႔ စိတ္ကိုေဝဖန္ျခင္း)
၅။သခၤါရ ေဘဒ(သခၤါရ ရွိ-မရွိ အားျဖင့္ စိတ္ကို ေဝဖန္ျခင္း)
၆။ေဝဒနာ ေဘဒ (ခံစားမွ ုေဝဒနာ အားျဖင့္ စိတ္တို ့ကို ေဝဖန္ျခင္း) တို႔ေပါ႔ ။

ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေျပာေနၾကတဲ႔ခံစားမွဳ၊စိတ္ခံစားမွဳဆိုတာကေတာ႔ ဗုဒၶရဲ့ အဘိဓမၼာ အလိုအရ ေျပာရရင္ စိတ္ကို ေဝဒနာေဘဒ အားျဖင္႔ ပိုင္းျခားေဖာ္ျပျခင္း ျဖစ္မယ္ထင္ပါတယ္ ။

စိတ္ကို ခံစားမွဳ အားျဖင္႔ ေဖာ္ျပ တဲ႔ ခါမွာေတာ႔
ေသာမနႆ ဆိုတဲ႔ ခ်မ္းသာတဲ႔ ခံစားမွဳ က (၆၂) မ်ိဳး ၊
သုခ (၁) မ်ိဳး ၊
ေဒါမနႆ ဆိုတဲ႔ ဆင္းရဲတဲ႔ခံစားမွဳ က (၂) မ်ိဳး ၊
ဒုကၡ(၁) နဲ႔ ဥေပကၡာ ခံစားမွဳ ကေတာ႔ (၅၅) မ်ိဳးရွိတယ္လို႔ ဆိုတယ္ ။

အားလံုးေပါင္းရင္ေတာ႔ ဗုဒၶရဲ့ အလိုအရ .. လူေတြမွာ စိတ္ခံစားမွဳ ၁၂၁ မ်ိဳး ရွိတယ္လို႔ ဆိုရမွာေပါ႔ ။

အေနာက္တိုင္း စိတ္ပညာ ဘက္လွည့္ၾကည့္ျပန္ေတာ႔ ခံစားမွဳ (Emotion) ဆိုတာနဲ႔ ပက္သက္ၿပီး ပညာရွင္တစ္ေယာက္နဲ႔ တစ္ေယာက္ ယူဆ လက္ခံ ပံုခ်င္း မတူၾကဘူး ။
အဲဒါ အျပင္ လူေတြမွာ စိတ္ခံစားမွဳ အမ်ိဳးစားေပါင္း ဘယ္ေလာက္ ရွိလဲ ဆိုတဲ႔ ေမးခြန္းကိုလည္း တစ္ေယာက္နဲ႔ တစ္ေယာက္ အေျဖမတူၾကျပန္ဘူး ။
အဲဒီ ထဲ က ပညာရွင္ ၂ ေယာက္ရဲ့ အယူအဆ ကေတာ႔ စိတ္ဝင္စားဖို႔ ေကာင္းေနတယ္ ။

စိတ္ ပညာ ရွင္ ပဲေရာ႔ ရဲ့ Parrott's emotions group မွာေတာ႔ စိတ္ခံစားမွဳ ေတြကို Primary Emotion , Secondary Emotions , Tertiary emotion ဆိုၿပီး state ၃ ခုနဲ႔ ျပဆိုတယ္ ။ လူေတြ မွာ မူလဘူတ ခံစားမွဳ အားျဖင္႔ေတာ႔ ၆ မ်ိဳးပဲရွိတယ္လို႔ ဆိုတယ္ ။ အခ်စ္ ၊ ေပ်ာ္ရႊင္မွဳ ၊ အံၾသမွဳ ၊ ေဒါသ ၊ ဝမ္းနည္းမွဳ ၊ ေၾကာက္ရြံ႕ မွဳ ..ဆိုတဲ႔ ၆ မ်ိဳးေပါ႔ ။ ဒီ ၆ မ်ိဳး က ေတာ႔ Primary Emotion ေတြေပါ႔ ။ ဒီ ခံစားမွဳေတြကုိ အေျခခံၿပီးမွ Secondary Emotions ေတြ ၊ Tertiary emotion ေတြျဖစ္ေပၚတယ္ဆိုတယ္ ။ ဥပမာ Love ဆိုတဲ႔ ခံစားမွဳ မွာ .. Secondary Emotion အေနနဲ႔ Affection ဆိုတဲ႔ ခင္တြယ္မွုေတြပါမယ္ ၊ Lust ဆိုတဲ႔ လိင္ဆႏၵေတြပါမယ္ ၊ Longing ဆိုတဲ႔ ေတာင္႔တ မွဳေတြလည္း ပါမယ္ေပါ႔ ။ အဲဒီကေနမွ Tertiary emotion အေနနဲ႔ Tenderness ဆိုတဲ႔ ၾကင္နာမွုေတြ ၊ ႏွစ္သက္ျခင္းေတြ ၊ ျမတ္ႏိုးျခင္းေတြ ... စသျဖင္႔ ထပ္မံျဖစ္ေပၚ တယ္လို႔ ဆိုတယ္ ။
ပဲေရာ႔ရဲ့ အလိုအရေတာ႔ ... အခ်စ္ (၁၆) မ်ိဳး ၊ ေပ်ာ္ရႊင္မွဳ (၃၃) မ်ိဳး ၊ အံ႔ၾသမွဳ (၃) မ်ိဳး ၊ ေဒါသ (၂၉) မ်ိဳး ၊ ဝမ္းနည္းမွဳ (၃၇) မ်ိဳး ၊ ေၾကာက္ရြ႔ံမွဳ (၁၇) မ်ိဳး ... နဲ႔ လူေတြမွာ စိတ္ခံစားမွဳ ေပါင္း ၁၃၅ မ်ိဳး ရွိတယ္ လို႔ ဆိုတယ္ ။

ေနာက္တစ္မ်ိဳးကေတာ႔ စိတ္ပညာရွင္ Robert Plutchik ရဲ့ Plutchik's wheel of emotions ပါ ။ ျမန္မာမွဳ ျပဳ ရရင္ေတာ႔ ပလုခ်စ္ ရဲ့ ခံစားမွုလွည္းဘီးႀကီးေပါ႔ ဗ်ာ ။
ဒီလွည္းဘီးႀကီးကိုေတာ႔ သူက ယွဥ္ဘက္ ခံစားမွဳ ၄ စံု နဲ႔ အေျခတည္ ၿပီး တည္ေဆာက္ထားတယ္ ။ တစ္စံု စီမွာ ဆန္႔က်င္ဘက္ ခံစားမွဳ ၂ ခုစီ ပါတယ္ ။ ဥပမာ
ေပ်ာ္ရႊင္မွု နဲ႔ ဝမ္းနည္းမွဳ ၊ ေၾကာက္ရြ႔ံမွု နဲ႔ ေဒါသ ၊ အံ႔ၾသမွဳ နဲ႔ ေမွ်ာ္လင္မွဳ ၊ ယံုၾကည္မွဳ နဲ႔ ရြံရွာမွဳ ဆိုတဲ႔ အစံု ၄ ခုေပါ႔ ။ ခံစားမွဳ အားျဖင္႔ေတာ႔ ၈ မ်ိဳး ေပါ႔ ။ အဲဒီ ခံစားမွဳ ၈ မ်ိဳး ရဲ့ တစ္ခုျခင္းစီမွာ ... ခံစားမွဳ ျဖစ္ေပၚ ရတဲ႔ အေၾကာင္းရင္း နဲ႔ ခံစားမွဳ အက်ိဳး ဆိုၿပီး ထပ္ရွိျပန္တယ္ ။ ဥပမာ ... Trust ဆိုတဲ႔ ယံုၾကည္မွဳေပါ႔ ။ ယံုၾကည္မွဳ ဘာေၾကာင္႔ ျဖစ္သလဲ ဆိုရင္ admiration ဆိုတဲ႔ ႏွစ္သက္သေဘာက် မွဳ ေၾကာင္႔ျဖစ္တယ္လို႔ ဆိုတယ္ ။ ႏွစ္သက္မွဳ ေၾကာင္႔ ယံုၾကည္တယ္ ... ယံုၾကည္မွဳ ရဲ့ အက်ိဳးေၾကာင္႔ ဘာျဖစ္သလဲ ဆိုေတာ႔ acceptance ဆိုတဲ႔ လက္ခံမွဳ ျဖစ္ေပၚ တယ္တဲ႔။

ေနာက္ ပလုခ်စ္ရဲ့ ခံစားမွဳလွည္းဘီးမွာ စိတ္ဝင္စားဖို႔ ေကာင္းတဲ႔ အခ်က္ ေလးတစ္ခု က ေတာ႔ စိတ္ခံစားမွဳ ၂ ခု ေပါင္းစပ္ျခင္း အားျဖင္႔ ေနာက္ တစ္ခု ျဖစ္ေပၚတာပဲ ။
ဥပမာ .. ေပ်ာ္ရႊင္မွဳ နဲ႔ ယံုၾကည္မွဳ ... အဲဒီ ၂ ခုေပါင္းဆံုတဲ႔ခါ အခ်စ္ ဆိုတဲ႔ခံစားမွဳျဖစ္ေပၚ ပါသတဲ႔ ။ တျခားတစ္ေယာက္ေပၚမွာ ျဖစ္ေပၚ တဲ႔ ေမွ်ာ္လင္႔မွဳ နဲ႔ ကိုယ္႔မွာ ပင္ကိုယ္ရွိေနတဲ႔ ေဒါသ အေျခေနနဲ႔ ေပါင္းဆံုသြားတဲ႔ ခါမွာေတာ႔ ရန္လိုမွဳ ဆိုတာ ျဖစ္ေပၚ လာတယ္လို႔ ဆိုတယ္ ။ အေကာင္းျမင္စိတ္ ဆိုတဲ႔ Optimism ျဖစ္ဖို႔ ဆိုရင္ anticipation ဆိုတဲ႔ ေမွ်ာ္လင္႔ေစာင္႔စား ႏိုင္ခြင္႔ နဲ႔ trust ဆိုတဲ႔ ယံုၾကည္မွု ရွိဖို႔ လိုအပ္ တယ္လို႔ ဆိုတယ္ ။

ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ပတ္ဝန္းက်င္ ကို အေကာင္းမျမင္ ႏိုင္တဲ႔ခါ ... ကိုယ႔္ စိတ္သႏၱာန္မွာ ဘာေတြ ဆံုး ရွံဳးေနသလဲ ၊ ဘာေတြရွိေနသလဲ သံုးသပ္ ႏိုင္မယ္ဆိုရင္ .. လိုအပ္ခ်က္ကေလးေတြ ျဖည့္သင္႔တာျဖည့္ ႏိုင္သလို ၊ စိတ္ကိုယ္တည္တည္ၿငိမ္ၿငိမ္ျဖစ္ေအာင္လည္း ထားတတ္ႏိုင္မယ္ထင္တယ္ ။ ဒါ မွ မဟုတ္ ကိုယ္႔ ပတ္ဝန္းက်င္ မွာ ရွိေနတဲ႔ လူတစ္ေယာက္ ရန္လိုေနတဲ႔ ခါ သူ႔စိတ္မွာ ဘာေတြရွိေနလဲ ခန္႔မွန္း တတ္ရင္ ၊ ဘာေၾကာင္႔ လဲ ဆိုတာ သိတဲ႔ခါ ... သူစိတ္ရဲ့ လိုအပ္ခ်က္ကေလးေတြ ျဖည့္ဆည္း ကူညီဖို႔ လြယ္ကူသြားမယ္ထင္တယ္ ။

ေဖာ္ျပလို႔ မရတဲ႔ ခံစားမွဳ ေတြ ကေန ေဖာ္ျပႏိုင္ၾကပါေစ ။ နားမလည္ႏိုင္တဲ႔ ခံစားမွဳ ေတြ ကေန နားလည္ႏိုင္တဲ႔ ခံစားမွဳ ေတြျဖစ္ ၾကပါေစ ။